- Eich prif hawliau fel ‘plentyn’ yw bod gyda eich teulu, cael addysg a chyfleoedd i dyfu a datblygu’n ddiogel
- Does dim disgwyl i chi weithio – ond wrth i chi fynd yn hŷn ac yn fwy annibynnol, efallai y byddwch eisiau dechrau gwneud gwaith rhan amser
- Ddylai neb eich gorfodi i weithio nac i wneud dim byd sy’n anniogel, yn amhriodol neu nad ydych chi eisiau ei wneud
Os ydych chi o dan 18, mae gennych hawl i’r holl hawliau o dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn, ond wrth gwrs, wrth i chi dyfu’n hŷn – a nesáu at eich 18 oed – byddwch yn teimlo’n llai fel plentyn a byddwch eisiau bod yn fwy annibynnol. Mae cael swydd yn rhoi annibyniaeth ariannol i chi ac mae eich hawliau’n sicrhau y cewch yr annibyniaeth honno heb gael eich trin yn wael.
I rai pobl ifanc, mae gweithio’n golygu mwy na dim ond annibyniaeth. Efallai y bydd eich amgylchiadau’n golygu bod yn rhaid i chi ddechrau ennill arian cyn gynted â phosib.
P’un a ydych yn chwilio am waith rhan amser i ennill ychydig o arian ychwanegol neu bod angen i chi ddechrau gweithio neu wneud prentisiaeth, bydd gennych hawliau i’ch diogelu.
Os ydych yn cael eich gorfodi i weithio, mae gennych hawliau hefyd – er efallai y bydd pwy bynnag sy’n gwneud i chi weithio’n ceisio dweud nad oes gennych ddim hawliau. Mae hyd yn oed yn bwysicach eich bod yn deall beth yw eich hawliau a sut y gallwch sicrhau eich bod yn cael eich diogelu rhag y math hwn o gamfanteisio, yn arbennig fel plentyn neu berson ifanc.
Mae Erthygl 32 CCUHP yn dweud y dylai’r Llywodraeth ddiogelu plant a phobl ifanc o dan 18 rhag ‘camfanteisio economaidd’ a rhag gwneud gwaith sy’n niweidiol i’w hiechyd neu eu datblygiad neu sy’n eu hatal rhag cael addysg. Mae hyn yn cynnwys llunio rheolau ynglŷn â’r isafswm oedran pan gaiff rhywun eich cyflogi a’r oriau y cewch weithio.
Mae egwyddor gyffredinol yn CCUHP hefyd sy’n golygu y dylech gael eich diogelu rhag gwahaniaethu.
Mae’n rhaid i lywodraethau cenedlaethol dderbyn yr hawliau sy’n rhan o gytuniadau rhyngwladol fel CCUHP er mwyn i’r hawliau hynny fod yn wirioneddol ddefnyddiol. Mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau i wneud yn siŵr bod CCUHP yn cael ei ddilyn yng Nghymru. Ar hyn o bryd, mae’r rhan fwyaf o’r cyfreithiau ynghylch cyflogaeth yn cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU yn San Steffan, ac nid gan Lywodraeth Cymru yng Nghaerdydd, felly o ran gwaith a chyflogaeth mae’r un cyfreithiau’n berthnasol yng Nghymru ac yn Lloegr. Bydd rhai o’r cynlluniau i roi’r gyfraith ar waith yn wahanol yng Nghymru a Lloegr, er enghraifft y cynllun i’ch helpu os ydych yn gwneud prentisiaeth.
Mae cyfreithiau diogelu cyflogaeth sy’n berthnasol yng Nghymru ac sy’n ymwneud â sawl agwedd ar gyflogaeth ar ôl i chi gyrraedd oedran gadael yr ysgol, yn ogystal â’r math o waith y cewch ei wneud cyn i chi gyrraedd yr oedran pan fyddwch yn cael gadael addysg, gan gynnwys:
Deddf Plant a Phobl Ifanc 1933
Deddf yr Undebau Llafur a Chysylltiadau Llafur (Cydgrynhoi) 1992
Deddf Hawliau Cyflogaeth 1996
Deddf Isafswm Cyflog Cenedlaethol 1998
Rheoliadau Amser Gweithio 1998
Rheoliadau Absenoldeb Mamolaeth a Thadolaeth 1999
Rheoliadau Trosglwyddo Ymgymeriadau (Diogelu Cyflogaeth) 2006
Deddf Pensiynau 2008
Deddf Cydraddoldeb 2010
Deddf Prentisiaethau, Sgiliau, Plant a Dysgu 2009
Wedi i chi gyrraedd yr oedran pan gewch adael yr ysgol neu addysg, mae’r hawliau a’r mesurau diogelu hyn o dan y gyfraith yn berthnasol i chi os ydych chi’n gweithio. Rydym yn edrych ar sut mae’r hawliau hyn yn gweithio i bobl ifanc 16 ac 17 oed, ac i brentisiaid ar dudalennau eraill ar y wefan hon.