- Mae gan bawb hawliau – felly os byddwch yn gwneud rhywbeth sy’n effeithio ar hawliau pobl eraill, efallai y byddwch mewn trafferth, hyd yn oed os oes rhywun yn eich gorfodi
- Os oes rhywun yn eich gorfodi i wneud pethau sy’n eich brifo chi (yn hytrach na phobl eraill), mae eich hawliau, a’r gyfraith, yno i’ch diogelu
- P’un a ydych yn gwneud rhywbeth sy’n torri’r gyfraith, neu’n cael eich brifo eich hun, y ffordd orau o stopio’r hyn sy’n digwydd yw dweud wrth rywun
Er bod eich hawliau’n eich diogelu, dydyn nhw ddim yn golygu na fyddwch mewn trafferth os wnewch chi rywbeth o’i le. Mae eich hawliau yno i wneud yn siŵr eich bod yn cael eich trin yn iawn pan fyddwch mewn trafferth. Os torrwch chi reol neu’r gyfraith, does dim ots a gawsoch eich gorfodi gan rywun arall. Efallai y bydd pwy bynnag sy’n gosod y gosb am yr hyn sydd wedi digwydd yn ystyried y ffaith bod rhywun arall wedi rhoi pwysau arnoch – ond chi wnaeth.
Os oes rhywun yn gwneud i chi wneud pethau sy’n niweidiol i chi – drwy eich gorfodi i gael rhyw efallai, neu i briodi – mae eich hawliau, a’r gyfraith yng Nghymru, yno i’ch diogelu.
Os oes rhywun yn ceisio gwneud i chi wneud rhywbeth sy’n eich gwneud yn anghyfforddus, neu rydych chi’n gwybod sy’n anghywir, beth allwch chi ei wneud? Efallai y byddan nhw eisiau i chi wneud pethau drostyn nhw, fel bwlio pobl eraill, neu hyd yn oed dorri’r gyfraith, fel dwyn rhywbeth o siop neu frifo pobl eraill. Efallai mai un person fydd yn gwneud hyn, neu grŵp o bobl. Gallai hyd yn oed fod yn gang rydych yn aelod ohono.
Os torrwch chi’r gyfraith, fe allech fod mewn trafferth gyda’r heddlu – hyd yn oed os mai’r unig reswm rydych yn gwneud hynny yw oherwydd bod arnoch ofn yr hyn y bydd y person arall yn ei wneud os dywedwch na. Os dywedwch wrth rywun beth sydd wedi bod yn digwydd, efallai y byddwch mewn trafferth, ond dyna’r ffordd orau o stopio’r hyn sy’n digwydd.
Yn yr ysgol
Os yw hyn yn digwydd yn yr ysgol, dylech ddweud wrth un o’ch athrawon rydych yn ymddiried ynddynt. Os na allwch feddwl am un o’ch athrawon y gallwch siarad â nhw, efallai y bydd cynghorydd ysgol yn gallu helpu, neu eich rhieni neu ofalwr. Bydd gan y rhan fwyaf o ysgolion reolau ynglŷn ag ymddygiad a byddant yn cymryd camau i atal y math hwn o fwlio. Os torrwch chi reolau’r ysgol, neu hyd yn oed y gyfraith, gall effeithio’n fawr iawn arnoch am weddill eich bywyd. Gallech gael eich gwahardd o’r ysgol, neu hyd yn oed fod mewn trafferth gyda’r heddlu. Hyd yn oed os oes rhywun yn eich bwlio i wneud rhywbeth, mae’n debyg mai chi fydd mewn trafferth, nid y bwli.
Cewch wybod mwy am fod mewn trafferth yn yr ysgol yma.
Ar y stryd
Os oes pobl rydych yn treulio amser gyda nhw y tu allan i’r ysgol yn gwneud i chi wneud pethau dydych chi ddim eisiau eu gwneud, mae angen i chi siarad â rhywun rydych yn ymddiried ynddo a threfnu ffordd o atal hynny. Er mai y tu allan i’r ysgol y mae’n digwydd, efallai y gallech siarad ag un o’ch athrawon os nad oes neb gartref y gallwch siarad â nhw. Os yw’r hyn rydych yn ei wneud yn torri’r gyfraith – dwyn neu ddifrodi eiddo neu frifo rhywun efallai – gallech ddweud wrth yr heddlu. Efallai y byddwch mewn trafferth os ydych wedi torri’r gyfraith, ond fe fyddant yn ystyried y ffaith eich bod wedi cyfaddef ac ymddiheuro.
Cewch wybod mwy am fod mewn trafferth gyda’r heddlu yma.
Mewn gang
Os ydych mewn gang a bod rhywun wedi gofyn i chi gymryd rhan mewn pethau rydych yn gwybod eu bod yn anghywir, gall fod yn anodd gadael. Efallai na fyddwch eisiau dweud wrth neb arall beth sy’n digwydd, ond os na wnewch chi hynny byddwch yn yr un sefyllfa, a bydd perygl i chi fod mewn trafferth gyda’r heddlu. Gall hyn effeithio’n fawr iawn ar eich bywyd.
Os oes rhywun yn rhoi pwysau arnoch i gael rhyw neu’n eich gorfodi i gael rhyw, dydych chi ddim wedi cydsynio, ac mae hynny yn erbyn y gyfraith. Efallai y byddwch yn poeni y byddwch mewn trafferth os dywedwch wrth rywun fel eich mam neu’ch tad neu un o’ch athrawon. Efallai y byddant yn anhapus ond fe fyddan nhw eisiau gwneud yn siŵr eich bod yn ddiogel, felly os allwch chi ddweud wrth rywun, gwnewch hynny. Gallwch hefyd fynd at yr heddlu. Os ydych yn poeni am hyn, gallwch ofyn i rywun eich helpu.
Nid chi sydd ar fai, byth, os oes rhywun wedi cael rhyw gyda chi pan nad oeddech eisiau hynny neu os oes rhywun wedi rhoi pwysau arnoch – beth bynnag mae’r person arall yn ei ddweud.
Os oes rhywun yn rhoi anrhegion i chi – efallai’n mynd â chi allan a gofalu amdanoch – ac yna’n gofyn i chi gael rhyw gyda nhw, mae hynny’n anghywir. Efallai eich bod wedi dod i Gymru o wlad arall a bod pwy bynnag sydd wedi dod â chi yma (neu rywun arall) yn dweud bod yn rhaid i chi gael rhyw er mwyn cael eich papurau neu eich pasbort yn ôl. Camfanteisio yw hynny, ac mae yn erbyn y gyfraith yng Nghymru.
Os ydych chi yn y sefyllfa hon, efallai y byddwch yn teimlo nad oes ffordd allan i chi. Bydd pwy bynnag sy’n ymddwyn fel hyn yn aml yn hŷn na chi. Gan mai plentyn ydych chi, gallwch deimlo nad oes dim y gallwch ei wneud i gael help.
Efallai eich bod yn hapus â’r sefyllfa, ond mae’r gyfraith yn dweud bod camfanteisio fel hyn yn anghywir, felly fe allai pwy bynnag sy’n gwneud hyn fod mewn trafferth gyda’r heddlu.
Mae’r gyfraith yng Nghymru’n dweud bod yn rhaid i chi fod dros 18 i briodi – ond os yw eich rhieni’n cytuno, cewch briodi pan ydych yn 16. Weithiau, mae pobl yn meddwl bod hyn yn golygu eu bod yn cael cytuno i’w plentyn briodi, hyd yn oed os nad yw’r plentyn yn cytuno.
Yng Nghymru, mae’n anghyfreithlon gorfodi rhywun i briodi. Os ydych yn byw yng Nghymru (neu yn Lloegr) fel arfer, a bod rhywun yn mynd â chi i wlad arall i briodi, mae’r un peth yn wir. Gallai pwy bynnag sydd wedi’ch gorfodi i briodi fynd i’r carchar am 7 mlynedd.
Os ydych chi – neu rywun arall – yn poeni bod rhywun yn mynd i’ch gorfodi i briodi, naill ai yma neu dramor, cewch wneud cais i’r llys am ‘orchymyn gwarchod rhag priodas dan orfod’. Gall y gorchymyn hwn gynnwys pethau nad yw pobl yn cael eu gwneud, yn ogystal â phethau mae’n rhaid i bobl eu gwneud, i wneud yn siŵr eich bod yn cael eich diogelu.
Os oes rhywun yn gwneud rhywbeth sy’n groes i’r gorchymyn, fe allai fynd i’r carchar am hyd at 5 mlynedd.
Mae’r gyfraith yn eich diogelu hyd yn oed os ydych eisoes wedi cael eich gorfodi i briodi. Gallwch gael gorchymyn gwarchod rhag priodas dan orfod ar ôl i chi briodi. Cewch wneud cais i’r briodas gael ei ‘diddymu’ – sy’n golygu y bydd fel pe na bai’r briodas erioed wedi digwydd (sy’n wahanol i ysgariad).
Os oes rhywun sy’n agos iawn atoch, neu sydd wedi bod yn agos iawn atoch yn y gorffennol, gan gynnwys partner, neu rywun yn eich teulu, yn eich rheoli neu’n eich gorfodi i wneud pethau, yn eich bygwth ac yn cael effaith fawr ar eich bywyd, fe allent fod yn torri’r gyfraith, yn enwedig os ydych dros 16.
Os ydych o dan 16 a bod pwy bynnag sy’n eich bygwth neu’n eich rheoli’n rhywun sydd i fod i fod yn gofalu amdanoch – fel eich mam neu’ch tad neu ofalwr – fe allent hwythau fod yn torri’r gyfraith.