- Mae gan rai oedolion gyfrifoldeb i ymddwyn mewn ffordd benodol tuag atoch oherwydd eu bod yn darparu gwasanaeth cyhoeddus i chi
- Mae eich hawliau’n golygu bod yn rhaid i’r bobl hyn barchu eich hawliau, eich trin ag urddas, a pheidio â’ch cam-drin na bod yn dreisgar tuag atoch
- Fydd gan oedolion eraill rydych yn eu hadnabod ddim y dyletswyddau hyn, ond os ydyn nhw’n eich trin yn greulon neu’n eich cam-drin, fe allen nhw gael eu cosbi
Dyw’r gyfraith ddim yn dweud wrth bobl sut i ymddwyn yn eu ‘perthnasoedd preifat’ – ond bydd yn gallu camu i mewn i atal rhywun sy’n bod yn greulon, neu sy’n ymddwyn yn dreisgar neu’n cam-drin rhywun arall. Os oes oedolyn (sydd ddim yn rhiant i chi nac yn rhywun arall a ddylai fod yn gofalu amdanoch) yn ymddwyn fel hyn tuag atoch, fe allant gael eu cosbi. Gall gweithwyr cymdeithasol, ac efallai hyd yn oed yr heddlu, gamu i mewn i wneud yn siŵr eich bod yn cael eich diogelu a’ch trin yn iawn.
Bydd rhai oedolion y byddwch yn cwrdd â nhw wrth i chi dyfu i fyny’n gweithio yn y gwasanaethau cyhoeddus, mewn ysgol efallai, neu ysbyty neu lyfrgell. Maen nhw’n gwneud gwaith i lywodraeth Cymru neu i’r awdurdod lleol. Mae eich hawliau’n golygu bod gan yr oedolion hyn ddyletswyddau ychwanegol i’ch trin yn iawn ac i barchu eich hawliau. Efallai y bydd rhai o’r oedolion hyn mewn ‘safle o ymddiriedaeth’ tuag atoch. Mae hynny’n golygu bod gan yr oedolyn ryw fath o rym drosoch. Bydd y grym hwn yn gadarnhaol gan amlaf. Mae pobl sydd mewn safle o ymddiriedaeth yn cynnwys athrawon, gweithwyr cymdeithasol, meddygon a nyrsys, gweithwyr ieuenctid a’r heddlu. Mae’n rhaid iddyn nhw beidio ag ymddwyn mewn ffordd sy’n camddefnyddio’r ymddiriedaeth neu’r grym hwnnw.
Os ydych yn gwneud rhywbeth o’i le neu rywbeth sy’n anniogel, efallai y bydd oedolyn arall yn camu i mewn i siarad â chi, p’un a ydych yn ei adnabod ai peidio. Bydd yn dibynnu ar y sefyllfa a ble rydych chi. Os ydych yn nhŷ ffrind, efallai y bydd yr oedolion cyfrifol yn dweud y drefn wrthych. Os ydych mewn man cyhoeddus ac yn gwneud rhywbeth o’i le, neu rywbeth sy’n anniogel, efallai y bydd oedolyn yn siarad â chi am y mater.
Dim ond eich rhieni sy’n cael eich taro (sy'n cael ei alw'n 'smacio' fel arfer) - a hynny dim ond mewn rhai amgylchiadau prin iawn. Yr unig adeg y bydd oedolyn arall yn cael eich taro yw os yw eich rhieni wedi cyflogi rhywun i ofalu amdanoch ac wedi dweud wrth y person hwnnw ei fod yn cael gwneud hynny. Efallai y bydd y gyfraith yng Nghymru yn newid yn fuan fel na fydd unrhyw un yn cael taro plentyn. Cewch wybod mwy am hyn yma.
Os oes oedolyn rydych yn ei adnabod yn eich cam-drin, naill ai drwy eich brifo rywsut neu eich gorfodi i gyffwrdd ag ef neu hi neu gael rhyw, mae’n torri’r gyfraith. Os yw’r oedolyn wedi dweud wrthych fod yr hyn mae’n ei wneud yn gyfrinach, ac na ddylech ddweud wrth neb, mae’n debyg bod yr hyn mae’n ei wneud yn anghywir. Efallai y bydd yn anodd i chi ddweud wrth rywun beth sy’n digwydd, ond fe ddylech geisio dweud wrth rywun rydych yn ymddiried ynddo.
Hyd yn oed os ydych eisiau bod yn y berthynas hon, os ydych o dan 16, a’r person arall dros 18, fe allai ef neu hi fod yn torri’r gyfraith.
Os yw’r oedolyn yn rhywun yn eich teulu sy’n byw gyda chi, neu’n rhywun rydych (neu roeddech) mewn perthynas ddifrifol ag ef neu hi, ac sy’n eich rheoli ac yn eich bygwth fel na allwch fyw’n iawn, mae ef neu hi’n torri’r gyfraith.
Os oes rhywun mewn ‘safle o ymddiriedaeth’ ddylen nhw ddim ceisio cael perthynas â chi ac mae hynny’n cynnwys cael rhyw gyda chi. Gallai fod yn athro neu’n athrawes, neu’n ofalwr maeth, yn weithiwr cymdeithasol neu’n weithiwr ieuenctid. Gallai hefyd gynnwys pobl fel hyfforddwyr chwaraeon neu offeiriad neu ficer mewn eglwys. Yr unig berthynas y dylen nhw ei chael â chi yw un sy’n briodol i’w swyddogaeth wrth eu gwaith. Does dim ots a ydych chi eisiau’r berthynas hefyd. Os oes rhywun mewn safle o ymddiriedaeth tuag atoch, maen nhw’n torri’r gyfraith os ydych o dan 18.
Mae gennych hawl i beidio â chael eich trin yn wahanol ac yn annheg am unrhyw reswm. Gwahaniaethu yw hynny. Yng Nghymru, ddylai neb wahaniaethu yn eich erbyn oherwydd eich rhyw neu eich cyfeiriadedd rhywiol, eich hil neu grefydd, neu am fod gennych anabledd. Ddylai pobl ddim gwahaniaethu yn eich erbyn chwaith ar sail priodas neu bartneriaeth sifil, beichiogrwydd nac ailbennu rhywedd. Mae hyn yn wir am oedolion sy’n gysylltiedig â gwasanaethau cyhoeddus, fel athrawon, gweithwyr cymdeithasol neu’r heddlu, ond mae’n wir hefyd am bobl sy’n darparu gwasanaethau preifat. Gallai hyn gynnwys oedolion sy’n gweithio mewn siopau, pobl yn y sinema neu rywle fel canolfan chwarae meddal neu barc thema.
Os bydd rhywun yn eich trin yn wahanol ac yn annheg am un o’r rhesymau hyn bydd yn torri’r gyfraith. Y ffordd orau o ymdrin â hyn gan amlaf yw cwyno wrth y sefydliad neu’r busnes mae’r unigolyn dan sylw’n gweithio iddo. Os nad yw hynny’n datrys y mater, gallwch fynd â’r mater ymhellach, i lys neu dribiwnlys. Gall y Gwasanaeth Cynorthwyo a Chynghori ar Gydraddoldeb roi mwy o wybodaeth i chi am hyn.
Fel arfer, mae’n anghyfreithlon gwahaniaethu yn erbyn pobl oherwydd eu hoedran, ond dyw hyn ddim bob amser yn wir, yn enwedig os ydych o dan 18. Cewch wybod mwy am hyn yn ein hadran Siopau a Gwasanaethau.
Rydym yn ddiolchgar iawn i gwmni Cyfreithwyr Irwin Mitchell am fod mor garedig â rhoi o’u hamser a’u harbenigedd i wirio cynnwys yr adran hon o’r wefan. Hydref 2018.