- Gall profiad gwaith ac interniaethau fod yn rhai gyda thâl neu’n rhai di-dâl
- Os ydych chi’n gwneud ‘gwaith’ yn hytrach nag yn dod i wybod mwy am swydd benodol, efallai y bydd gennych hawl i gael eich talu (hyd yn oed os nad yw’r sefydliad yn eich talu)
- Os yw eich profiad gwaith neu eich interniaeth yn golygu eich bod yn ‘weithiwr’ bydd gennych rai hawliau cyflogaeth
Os yw’r swydd rydych chi ei heisiau’n gofyn am brofiad, sut mae cael y profiad sydd ei angen? Os nad ydych yn gwybod beth hoffech chi ei wneud pan fyddwch yn dechrau gweithio, sut mae cael gwybod hynny? Gall profiad gwaith ac interniaethau fod yn gyfle da i gael gwybod mwy am ddiwydiant penodol, neu swydd benodol, sydd o ddiddordeb i chi. Er nad ‘gwaith’ yw hynny, mae’n bwysig gwybod beth i’w ddisgwyl.
Mae profiad gwaith yn gyfle i dreulio amser yn cael gwybod am swydd neu ddiwydiant penodol. Mae hefyd yn ffordd dda o gael gwybod sut beth yw ‘gwaith’ – a sut y bydd yn wahanol i’r ysgol. Mae rhai ysgolion yn neilltuo amser – wythnos neu bythefnos efallai – ar gyfer profiad gwaith i ddisgyblion blwyddyn 10 neu 11. Efallai y bydd yr ysgol yn trefnu eich profiad gwaith i chi neu efallai y byddwch yn gallu ei drefnu drosoch eich hun os ydych chi eisiau treulio amser mewn sefydliad penodol. Gallech hefyd wneud profiad gwaith yn rhan o gwrs addysg uwch neu bellach. Gallech hefyd drefnu eich profiad gwaith eich hun er mwyn eich gwneud eich hun yn fwy cyflogadwy.
Mae’n annhebygol y cewch eich talu yn ystod cyfnod o brofiad gwaith os oes rhywun yn mynd â chi o gwmpas, os ydych yn ‘cysgodi’ rhywun arall ac yn eistedd i mewn ar bopeth maen nhw’n ei wneud, heb wneud dim tasgau i’r sefydliad. Mae’n bosib y bydd y sefydliad lle rydych yn gwneud eich profiad gwaith yn cynnig ‘manteision’ fel costau teithio.
Os ydych chi’n gwneud tasgau penodol i’r sefydliad, a bod disgwyl i chi gyrraedd ar amser penodol ac aros am nifer penodol o oriau, mae’n bosib y cewch eich ystyried yn ‘weithiwr’. Os ydych chi o dan oedran gadael yr ysgol, fydd gennych chi ddim hawl i gael yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol, ond efallai y byddwch am holi ai gwneud profiad gwaith ydych chi neu a ydych chi’n gweithio i’r sefydliad. Os ydych chi dros oedran gadael yr ysgol, mae’n bosib y cewch hawlio’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol.
Os ydych chi’n meddwl y dylech fod wedi cael eich talu oherwydd y ffordd roedd eich ‘profiad gwaith’ wedi’i strwythuro, gallwch roi gwybod am y sefydliad i Gyllid a Thollau ei Mawrhydi, sef y rhan o’r Llywodraeth sy’n ymdrin â’r Isafswm Cyflog Cenedlaethol.
Os ydych chi’n gwneud profiad gwaith ar leoliad am flwyddyn neu lai, a hynny’n rhan o gwrs addysg bellach neu uwch, does gennych chi ddim hawl i gael eich talu am y gwaith a wnewch (er efallai y bydd rhai sefydliadau’n cytuno i’ch talu).
Os nad ydych chi’n ‘gweithio’ does gennych chi ddim hawliau cyflogaeth, ond fe ddylech gael eich trin yn iawn serch hynny a ddylech chi ddim cael eich gorfodi i wneud dim byd a fyddai’n niweidio eich iechyd neu eich datblygiad. Os ydych chi’n gwneud profiad gwaith tra ydych chi yn yr ysgol ac nad ydych yn teimlo’n ddiogel, dylech ddweud wrth eich rhieni neu’r athro neu’r athrawes sy’n gyfrifol am y lleoliad profiad gwaith.
Mae interniaeth hefyd yn fath o brofiad gwaith. Mae’r gair ‘interniaeth’ yn cael ei ddefnyddio gan amlaf ar gyfer myfyrwyr a graddedigion sydd am gael profiad gwaith er mwyn cael swydd barhaol mewn maes gwaith penodol. Gall interniaeth bara am unrhyw gyfnod o amser – ond mae’n bwysig gwybod beth yw eich hawliau oherwydd po hiraf yr interniaeth, po fwyaf tebygol eich bod yn ‘gweithio’. Os yw’r profiad gwaith rydych yn ei ystyried yn cael ei alw’n ‘interniaeth’, mae’n debygol y byddwch wedi gadael yr ysgol – neu eich bod dros oedran gadael yr ysgol.
Mae llawer o sefydliadau’n cynnig interniaethau di-dâl. Mae’n wir y gall interniaeth fod yn ffordd wirioneddol werthfawr o fagu profiad mewn maes penodol, ond ar yr un pryd, ddylai neb gamfanteisio arnoch. Os yw’r hyn rydych chi’n ei wneud yn cyfrif fel ‘gwaith’ fe ddylech gael eich talu o leiaf yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol. Bydd gennych hawliau eraill – naill ai fel gweithiwr neu fel cyflogai, yn dibynnu ar strwythur yr interniaeth.
Eithriad i hyn yw os yw eich ‘interniaeth’ yn golygu gwirfoddoli i elusen, sefydliad anllywodraethol (NGO), neu sefydliad gwirfoddol neu gorff codi arian cysylltiedig. Os ydych chi’n gwirfoddoli gydag un o’r sefydliadau hyn, does dim rhaid i chi gael yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol.
Os ydych chi’n gwneud ‘gwaith’ rydych yn weithiwr neu’n gyflogai. Bydd gennych hawl i gael yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol, a bydd mesurau eraill ar gael i’ch diogelu hefyd, yn dibynnu ar eich statws cyflogaeth. Cewch wybod mwy ynghylch a ydych yn weithiwr neu’n gyflogai yma.